Persoonlijke herinneringen 2

Voor Emiel Steegman speelt zijn eigen leven geen enkele rol in zijn romans. "Hij was een fictieschrijver, en die was gebaat bij een klare kijk op zijn verhaal, werd daarom beter niet bestookt door herinneringen, clusterbommen die ontploften zodra hij plaatsnam aan zijn bureau en uit het raam durfde te kijken. Steegmans gebrek aan herinneringen was mogelijk zijn enige, echte talent."

Dat schrijft Peter Terrin in Post Mortem over zijn hoofdpersoon, die op zijn beurt weer een roman gaat schrijven over een auteur, die hij T noemt. Met Steegman schaart Terrin zich in het kamp van Bernlef, die zegt dat herinneringen een schrijver alleen maar in de weg zitten.

Of speelt Terrin een spelletje met de lezer? In een vraaggesprek gaf hij onomwonden toe dat Steegman nauwelijks te onderscheiden is van zijn schepper. Bijna alles wat Steegman overkomt, is wat Terrin zich herinnert van zijn eigen lotgevallen.

Persoonlijke herinneringen

Paul Auster vindt dat alles wat een schrijver opschrijft bestaat uit herinneringen. Zelfs de dingen die hij verzint, zijn herinneringen die hem ontschoten zijn.

Over zijn nieuwe verhalenbundel Help me herinneren zei Bernlef dat herinneringen de schrijver maar in de weg zitten: ze hinderen bij het verzinnen. Hij prees zich gelukkig met een slecht geheugen. Maar hij zei ook dat een persoon bestaat uit herinneringen, of zoals Michel Hoellebecq in Mogelijkheid van een eiland schrijft: "De persoonlijkheid bestaat uit niets anders dan wat in het geheugen kan worden opgeslagen."

Bernlef vindt zichzelf kennelijk geen sterke persoonlijkheid. Maar misschien vaart een schrijver daar wel bij.

Tweede persoon enkelvoud

Paul Auster schreef zijn Winter Journal in de tweede persoon enkelvoud. Nogal wat lezers leggen een boek meteen weg als ze zien dat de schrijver zijn hoofdpersoon van de eerste tot de laatste bladzijde met 'jij' aanspreekt. (Sommige lezers hebben al moeite met de eerste persoon enkelvoud: ik).

Maar Auster heeft zoveel lezers dat de jij-handicap zijn boek niet zal deren. Toch ging hij in Nederland op tournee om zijn Winterlogboek aan de man te brengen. In VPRO Boeken verscheen hij op televisie na een heel wat minder gevierd auteur. De Palestijn Sayed Kashua waagt het niet alleen in het Hebreeuws te schrijven, hij noemde zijn boek ook nog eens Tweede persoon enkelvoud.

Sssssst

Politici willen wel eens een radiostilte inlassen op momenten dat ze juist heel veel te vertellen hebben. Ze doen er goed aan zich dan ook echt in stilzwijgen te hullen, want elk woord dat wel naar buiten komt, is dan zo vol van betekenis dat het een heel eigen leven gaat leiden.

Voor de documentaire Tishe filmde Victor Kossakovsky een jaar lang het uitzicht vanuit zijn raam in St. Petersburg. Omdat er niet veel voorvalt, hecht de kijker als vanzelf veel betekenis aan wat er dan wel gebeurt: een criticus zag in het meermalen openbreken van de straat zelfs een illustratie van de teloorgang van het Oostblok.

Tishe betekent trouwens zoveel als sssst...